Księga pamięci Żydów Bielska Podlaskiego została wydana oryginalnie w Tel Awiwie w 1975 roku przez dwie organizacje bielskich Żydów – Ziomkostwo Bielskie w Izraelu oraz United Bielsker Relief w Stanach Zjednoczonych. Jej autorami było ponad sześćdziesięciu dawnych żydowskich mieszkańców Bielska, których zamysłem stało się zachowanie pamięci o ich nieistniejącym już wówczas mieście, pozostawienie po nim śladu oraz „opowiedzenie przyszłym pokoleniom, czym był Bielsk”.
Polska wersja Księgi pamięci Żydów Bielska Podlaskiego jest pełnym przekładem oryginalnego wydania, uzupełnionym dodatkowo o sześć tekstów. Zostały one napisane na prośbę redaktorów polskiego wydania w ciągu ostatnich kilku lat przez dawnych żydowskich mieszkańców miasta mieszkających w Izraelu i Stanach Zjednoczonych.
Księga pamięci Bielska została pomyślana jako „coś więcej niż tylko tom wspomnień”, wręcz ostatni pinkas bielskiej gminy żydowskiej. Publikacja przedstawia bardzo szerokie spektrum życia społecznego, religijnego, ekonomicznego i kulturalnego miasta, w którym Żydzi czuli się współgospodarzami i które postrzegali jako swój dom. Zaskakująco wiele informacji dotyczy również dziejów Bielska jeszcze przed I wojną światową. Jest to fascynujący obraz dawnego podlaskiego sztetlu. Oddzielne bloki tematyczne dotyczą Zagłady, życia po wojnie oraz przedstawiają sylwetki wybranych bielszczan.
Praca nad polskim wydaniem Księgi pamięci Żydów Bielska Podlaskiego trwała kilka lat, w tym około roku zajęły prace związane z redakcją przekładu. Należało bowiem ustalić m.in. właściwą pisownię wielu nazwisk, nazw oraz kwestie zapisu wielu terminów z języka hebrajskiego i jidysz. Tekst opatrzono niemal 700 przypisami, bez których wiele informacji i kontekstów pozostałoby niejasnych.
Do polskiego wydania Księgi pamięci dołączono słowniczek terminów dotyczących żydowskiej religii, tradycji i kultury, co ma ułatwić czytelnikowi zrozumienie tekstu, a także krótkie biogramy niemal wszystkich autorów, czego zabrakło w wersji oryginalnej. Udało się je ustalić dzięki kwerendom archiwalnych, źródłom internetowym i kontaktom z potomkami autorów. W końcowej części publikacji znajduje się również lista żydowskich mieszkańców Bielska zamordowanych w czasie wojny. Spis został opracowany w oparciu o imienny wykaz ofiar dołączony do oryginalnego wydania Księgi pamięci, ale znacząco poszerzony o dane z bazy ofiar Holokaustu znajdującej się w Jad Waszem, informacje z archiwów polskich oraz wspomnienia bielszczan.
Dotychczas w całości lub w wyborze ukazało się zaledwie kilkanaście polskich przekładów ksiąg pamięci. Bielska Księga pamięci jest pierwszym tłumaczeniem tego typu publikacji odnoszącym się do terenu Podlasia oraz najobszerniejszą z wydanych dotychczas w Polsce. Województwo podlaskie w swoich obecnych granicach ma łącznie czterdzieści cztery księgi pamięci.
Żydowska historia była dotychczas, jeśli nie zupełnie nieobecna, to zaniedbywana w badaniach nad historią Bielska Podlaskiego. Jedyna monograficzna historii Bielska Podlaskiego zawiera ledwie kilka lakonicznych wzmianek o Żydach, którzy do wojny stanowili niemal 40% mieszkańców miasta i ponad połowę w końcu XIX wieku. Od początku pracy nad wydaniem Księgi pamięci Żydów Bielska Podlaskiego ambicją jej inicjatorów było, aby stała się ona ważnym instrumentem przywracania pamięci o żydowskiej przeszłości miasta.
Wydanie polskiej wersji Księgi pamięci było możliwe dzięki wsparciu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego, Urzędu Miasta Bielsk Podlaski oraz Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny.
Księgę można zamówić w Stowarzyszeniu Muzeum Małej Ojczyzny: dfionik@o2.pl
Księga pamięci Żydów Bielska Podlaskiego, opracowanie i przedmowa Wojciech Konończuk, Doroteusz Fionik, tłum. Małgorzata Lipska (jęz. hebrajski), Anna Szyba (jidysz), Wojciech Konończuk (jęz. angielski), wydawca: Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, Bielsk Podlaski 2017, s. 704.
