Biogramy ponad stu trzydziestu twórców piszących w języku polskim w Izraelu, kilkunastu publicystów oraz tłumaczy literatury znalazły się w niedawno wydanym leksykonie “Literatura polska w Izraelu”.
“Polskiej literatury powstającej ‘na telawiwskim bruku’ nie można nazwać literaturą emigracyjną. (…) Polscy Żydzi są w Izraelu Izraelczykami. Są w swoim państwie, o które niejednokrotnie walczyli z bronią w ręku. Literatura pisana po polsku w Izraelu – obok krajowej i emigracyjnej – stanowi jakby trzeci stan skupienia. Zachowując swą niepowtarzalną tożsamość polsko-żydowskiego doświadczenia losu, wpisuje się w niepodzielną całość literatury polskiej poprzez wspólnotę języka i kulturowych tradycji,” pisał swego czasu Jacek Leociak. Od tych słów wychodzą autorzy leksykonu, prezentując czytelnikom sylwetki wielu autorów piszących w swoim języku – polskim, w również swoim kraju – Izraelu.
Kiedy w 1948 roku powstało państwo Izrael, jedna trzecia jego mieszkańców pochodziła z Polski. W późniejszych latach przybyło tam jeszcze około stu sześćdziesięciu tysięcy polskich Żydów. Wielu z nich traktowało język polski jako swój pierwszy, podstawowy język i nim się posługiwało. Nawet w późniejszych latach nie odeszli od tworzenia literatury po polsku. “W pierwszych latach istnienia ten nowy kraj, budowany przez wielojęzyczną żydowską zbiorowość pochodzącą z kilkudziesięciu krajów, walczył o hebraizację rozumianą jako wewnętrzna integracja. Nie były to warunki sprzyjające rozwojowi literatury w obcych językach, także po polsku,” pisze we wstępie do książki Karolina Famulska-Ciesielska. Z czasem jednak sytuacja zaczęła się zmieniać. Język polski coraz odważniej przebijał się do izraelskiej codzienności. Pojawiały się książki i czasopisma w tym języku, organizowano spotkania literackie, działały też grupy kabaretowe.
Do podtrzymania w Izraelu literatury pisanej po polsku przyczyniły się ziomkostwa, które dbały o pamięć swoich miast i miasteczek. Te grupy w początkowych latach istnienia Izraela działały dość sprawnie i energicznie. W popularyzacji polskiej literatury szczególne zasługi miał założony już w 1936 roku Związek Krakowian w Izraelu. W drugiej połowie lat 80. literatura pisana w języku polskim zyskała dużą popularność. Przy Izraelskiej Federacji Związków Pisarzy utworzono Sekcję Polską, która przekształciła się później w Związek Autorów Piszących po Polsku w Izraelu. Mimo to odbiorców takiej literatury było coraz mniej, ponieważ starsze pokolenie odchodziło, a młodsi nie znali już języka polskiego. W 1990 roku Polska wznowiła stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Otworzyło to przed twórcami nowe możliwości. Teraz mogli dotrzeć do czytelników w rodzinnym kraju. Jednocześnie w Polsce zaczęło pojawiać się zainteresowanie publikacjami “polskich Izraelczyków”.
Kiedy dziś pytamy o przedstawicieli tej literatury, niewiele osób może wymienić więcej niż kilka nazwisk. Tymczasem takich twórców jest znacznie więcej. Leksykon przygotowany przez Karolinę Famulską-Ciesielską i Sławomira Jacka Żurka to doskonały przewodnik nie tylko po ich twórczości, ale również życiorysach, które w wielu punktach są do siebie bardzo podobne.
“Literatura polska w Izraelu” Karolina Famulska-Ciesielska, Sławomir Jacek Żurek, wyd. Austeria